ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

می شود و شامل شناسنامه ی عملیات، اوضاع سیاسی و نظامی در آستانه عملیات، طرح ریزی و اجرای عملیات، نتایج و بازتاب های آن می باشد.

این جلد از این مجموعه استثنائا به پنج عملیات محدود اختصاص یافته است که با هدف جلوگیری از آرامش دشمن، ممانعت از رکود جبهه ها و تقویت سازمان رزم طراحی شد و از روز قدس سال

24 / 3 / 64 (1364) آغاز گردید. از این سلسله عملیات، که همه قدس نامگذاری شده اند، چهار عملیات در منطقه هورالهویزه و یک عملیات در جنوب دهلران به اجرا درآمد.

این کتاب با کوشش مهدی خداوردی خان و حمیدرضا فراهانی، با استفاده از گزارش هایی که راویان این عملیات ها با حضور در جلسات طرح ریزی و صحنه اجرای عملیات ها تهیه کرده اند، تدوین شده است. این گزارش ها عبارتند از: گزارش عملیات قدس 1 (راوی: محسن رخصت طلب)، گزارش عملیات قدس 2 (راوی: داود رنجبر)، گزارش عملیات قدس 3 (راویان: شهید محمدرضا ملکی و سیدمحمد ساجدی)، گزارش عملیات قدس 4 (راوی: علی مژدهی)، گزارش عملیات قدس 5 (راوی: سیدمحمد فاطمی). علاوه بر این، از کتاب سی و هفتم روزشمار جنگ (توسعه روابط با قدرت های آسیایی، نوشته ی هادی نخعی و حمیدرضا مشهدی فراهانی) و کتاب خرمشهر تا فاو (نوشته ی محمد درودیان) نیز بهره گرفته شده است.

ویرایش محتوایی این کتاب را مهدی انصاری و ویرایش ادبی آن را احمد نصرتی به انجام رسانده اند و در آماده سازی آن حسین مجیدی، هادی کریم دهنوی و محمدعلی باغی (حروف چینی، صفحه آرایی، طرح جلد) همکاری کرده اند.

امید است این کوشش ناچیز مورد رضای حضرت حق جل و علا و موجب ادای گوشه ای از حق شهیدان، جانبازان و رزمندگان این نبرد عظیم و مقتدایشان حضرت امام خمینی شود و جویندگان حقایق این واقعه بزرگ از آن بهره مند شوند.

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ 1383

ص: 9

دفاع، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، در نماز جمعه تهران پیشنهاد کرد که حامیان ادامه مقابله و جنگ با دشمن در روز قدس اقدام به راهپیمایی نمایند تا نظر مردم درباره ادامه جنگ روشن شود و همچنین مشخص گردد که آیا جنگ شهرها بر مقاومت مردم تأثیری نهاده است یا خیر؟

بر این اساس، به رغم تهدیدهای مکرر رژیم عراق مبنی بر بمباران مردم، راهپیمایی روز قدس همانند جریان سیلی خروشان آغاز شد و هم زمان نیز رزمندگان سپاه پاسداران عملیات قدس 1 را در منطقه هورالهویزه اجرا کردند. این اقدامات، تلاش های چندین ماهه ی دشمن را به منظور به دست گرفتن ابتکار عمل عقیم گذاشت و عملا جمهوری اسلامی با مقاومت مردم و مقابله به مثل در رویارویی با تعرضات رژیم بغداد، مرحله ای بحرانی را پشت سر نهاد و تهاجمات پی درپی خود را در میدان رزم زمینی آغاز کرد.

دشمن در عملیات بدر سعی کرد با استفاده مناسب از زمین، زرهی، آتش و نیروی هوایی، کنترل صحنه ی نبرد را در دست گیرد. تلاش دشمن در این زمینه به نیروهای خودی نمایاند که ادامه جنگ عمدتا باید متکی بر استراتژی جنگ درازمدت توأم با برنامه ریزی همه جانبه و نیز حضور بیشتر کشور و مسئولان در این امر باشد.

در این میان، مسئله نیرو و جذب آن به تناسب اهداف و مراحل عملیات و نیز ایجاد تحولاتی در نحوه ی مواجهه با دشمن به منظور تجزیه قوای آن، بخشی از معضلات جدید بود. علاوه بر این، ضرورت توجه به مسائل دیگری مانند افزایش آتش، سلاح مناسب ضدزره و ضدهوایی توأم با تاکتیک های ویژه، نیز مدنظر قرار گرفت. همچنین بر ضرورت گسترش سازمان رزم سپاه و آموزش نیروها به تناسب پیچیدگی جنگ تأکید شد تا گذشته از افزایش توانایی نیروهای خودی در تصرف هدف و حفظ آن، در نهایت زمینه و لوازم انهدام ماشین جنگی عراق فراهم آید.

طبیعتا به کارگیری عملی تجربیات عملیات بدر، نیازمند زمان بود.

ص: 11

در این فاصله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در میان تدابیر گوناگون جهت رویارویی با دشمن و جلوگیری از رکود جبهه ها، سلسله عملیاتی محدود و پی درپی را با هدف انهدام قوای ارتش عراق و گرفتن زمان از آنها، برنامه ریزی کرد.

فرموده، شعار «جنگ، جنگ تا پیروزی» را پرتوی از شعار قرآنی «جنگ، جنگ تا رفع فتنه از عالم» دانستند. در حقیقت نظر امام نافی هر دیدگاهی در زمینه سازش بود. ایشان خاطرنشان ساختند که نه تنها امکان دستاویز قرار دادن یک پیروزی در حل معضل جنگ چاره ساز نیست، بلکه باید فراتر از آنچه در شعار مردمی «جنگ، جنگ تا پیروزی» نهفته است، گام نهاد.

به عبارت دیگر، از بیانات امام چنین استنباط شد که راه حل سیاسی نه تنها سنخیتی با هویت انقلاب اسلامی ندارد، بلکه یک نوع بی توجهی به آینده جنگ و انقلاب و نیز ساده اندیشی در برخورد با دشمن است و طبیعتا حامیان جهانی عراق نسبت به انقلاب اسلامی بی تفاوت نیستند و تا زمانی که هویت انقلاب را مخدوش نکرده یا ضربه ای اساسی و کاری به آن وارد نسازند آرام نخواهند گرفت؛ از این رو گذشته از ضرورت پرهیز از ساده اندیشی در برخورد با دشمن، برای گذر از مرحله کنونی انقلاب، باید با کسب آمادگی همه جانبه، کلیه امکانات بالفعل و بالقوه کشور نیز در خدمت جنگ قرار گیرد.

بدین ترتیب عوامل زیر در تبیین آینده انقلاب و جنگ مؤثر شناخته شد:

1- شناخت استکبار جهانی و عمق و گستردگی خصومت آن در برخورد با انقلاب اسلامی.

2- هم سویی و آمیختگی اهداف انقلاب اسلامی و جنگ با یکدیگر.

3- در نظر گرفتن ملاحظاتی در باب قابلیت و توان بالفعل و بالقوه کشور از نظر اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و نظامی و نیز بسیج نیروی مردمی.

تبعیت از رهنمودهای امام خمینی در واقع در بطن خود، آمادگی همه جانبه جهت اصلی نمودن جنگ در کشور را دارا بود. متقابلا نگرش مقطعی و کوتاه مدت به جنگ، نه تنها دستیابی به پیروزی را نامحتمل می نمود، بلکه دورنمایی جز ناکامی و بازی خوردن از دشمن، نداشت.

ص: 13

3- از نظر زمانی کوتاه و زود فرجام باشد.

4- دارای اهداف و ارزش نظامی - اقتصادی باشد.

5- در راستای اهداف استراتژیک جنگ باشد.

6- پیروزی در آن تضمین شده باشد.

به طور کلی عملیات تاکتیکی محدود برای آماده ساختن زمینه عملیات گسترده و استراتژیک، با اهداف زیر طرح ریزی می شود:

1- وارد کردن حداکثر تلفات و ضایعات به نیروهای دشمن.

2- عقب راندن نیروی دشمن از اراضی اشغالی که کماکان در تصرف آنها باقی مانده است.

3- به دست گرفتن ابتکار عمل و ایجاد تحرک در جبهه و خطوط عملیاتی.

4- گرفتن فرصت و مجال فکر کردن از دشمن و تجزیه نیروهای آن.

5- جمع آوری اطلاعات و شناسایی منطقه مورد تهاجم.

6-...

البته اینها بخشی از اهداف عملیات محدود است و بستگی به شرایط خاص سیاسی، اجتماعی و نظامی، اهداف دیگری ممکن است برای آن منظور شود.

به هر صورت، در این دوره نیروی زمینی ارتش سلسله عملیات محدود خود را «ظفر» نام نهاد، که عمدتا تظاهر به تک همراه با اجرای آتش توپخانه بود.

همچنین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پنج عملیات به نام های قدس 1 تا قدس 5 را اجرا کرد.

بروز مشکلات بسیار در آماده سازی منطقه فاو (به عنوان عملیات بزرگ سال 1364) در زمینه مهندسی، غافل گیری و...، زمان بیشتری را برای فراهم شدن مقدمات عملیات گسترده می طلبید ضمن آنکه بازتاب و تأثیر سیاسی - نظامی عملیات قدس 1 موجب شد که از اوایل تیر 1365 عملیات محدود به موازات عملیات اصلی (فاو) مورد توجه قرار گیرد و اهمیت بیشتری به آن داده شود. فرمانده سپاه در جمع

ص: 15

کلیه فرماندهان قرارگاه ها و یگان ها در 30 خرداد 1364 ضمن بیان ضرورت اجرای عملیات های محدود، درباره هدف های آن گفت:

«... در رابطه با جنگ ما می بایستی سه برنامه اصولی داشته باشیم؛ اول عملیات محدود برای زنده نگه داشتن جنگ و به صدا درآوردن شیپور جنگ. هدف دوم، بالا بردن روحیه مردم و رزمندگان و قوی ساختن تیپ و لشکرهاست. تجربه ثابت کرده است، تیپ و لشکری که عملیات نمی کند به مرور از بین می رود، توانش فرسوده می شود، وضع روحی اش را از دست می دهد. در نبرد است که ما می توانیم سازماندهی را قوی کنیم و توان رزمی خود را بالا ببریم. پس یکی از خطوط کاری ما انجام عملیات محدود است.»

برادر محسن رضایی افزود:

«مسئله بعدی فشار استراتژیک نظامی به رژیم عراق است. دشمن الآن خودش را به یک جنگ مخصوصی با ما عادت داده است و می فهمد که ما کجا عمل خواهیم کرد، بنابراین همه امکانات و تشکیلات را آنجا جمع کرده و مقابل ما قرار می دهد. خطوط دیگر غیر از این خطوط غیرفعال هستند. تنها خط فعال دشمن خطی است که احساس می کند می خواهیم عملیات انجام دهیم... حال اگر ما بیاییم تصور کنیم که مثلا به صورت مداوم فرض کنیم 15 یگان داریم، هر یگانی در هر ماه دو عملیات انجام دهد، در ماه 30 عملیات می شود. در این صورت، دشمن مجبور است یک فشار و یا یک جهت گیری جدیدی را به سازماندهی رزمی خودش بقبولاند. دشمن یا باید نیروهای احتیاط خودش را تقسیم و تکه تکه نماید... یا باید صبر کند، منتظر حمله بزرگ ما بماند که غافل گیر نشود، یا باید بیاید نیروهایش را تجزیه کند، و در مجموع جهت گیری و یک تغییر اساسی در سازمان رزم دشمن به وجود خواهد آمد. مجبور می شود گردان های اصلی اش را در خط بیاورد و در طول 1000 کیلومتر مرز، خودش را فعال کند، اما نمی تواند فعال شود. چرا که منتظر عملیات اصلی ما می باشد... اگر نخواهد بیاید در خط، عملیات

ص: 16

محدود ما همه اش موفق است و اگر در خط بیاورد، ممکن است فکر کند ما در آینده عملیاتی انجام دهیم، آن موقع نیرویی که رفته در خط تا بخواهد مجددا صرفه جویی در قوا بکند و بیاورد با عملیات اصلی مقابله کند، عقب می ماند. در مجموع، یکی از اهداف عملیات محدود فشار استراتژیک بر دشمن است.»

وی در ادامه صحبت خود، درباره جنبه ی دیگری از عملیات محدود گفت:

«عملیات محدود وقتی انجام می شود، عملیات مهم شما نیز با اینها قاطی است. یعنی دشمن می بیند شما در 30 منطقه تحرک دارید، در 30 منطقه حمله می کنید، آن موقع عملیات مهم شما در آن مناطق گم خواهد شد، لذا دشمن حساسیتش را از دست می دهد.»

پس از مطرح شدن ضرورت عملیات محدود، در 30 خرداد 1364 همه ی قرارگاه ها موظف شدند در منطقه ی خود، محل هایی را برای عملیات محدود و یا نفوذی تعیین کنند. قبل از این تاریخ نیز تصمیماتی اتخاذ شده بود. به عنوان مثال، پس از عملیات موفق قدس 1، تصرف پاسگاه ها و کمین های منطقه البیضه در شرق دجله تیپ های امام حسن (ع) و 155 ویژه شهدا واگذار شد. در مجموع، در طی ماه های تیر، مرداد و شهریور نزدیک به 20 منطقه و یا محور بر اجرای عملیات به شرح زیر مشخص گردید:

- در جنوب؛ جزایر ام الرصاص، قطعه و سهیل در اروندرود، نقاطی در هور مانند البیضه و برخی کمین های عراق در هور، زید و نقاط دیگر.

- در جبهه ی میانی؛ مناطقی از جمله کانی شیخ، چنگوله و قلاویزان.

- در جبهه ی غرب؛ محورهای نوسود، چوارتا و غرب سورن و محور قصر شیرین.

چون همه یگان ها موظف به انجام عملیات محدود شده بودند، بدون استثنا مأموریت هایی به آنان واگذار شد؛ البته به پنج محور توجه بیشتری شد: محور نوسود و چوارتا در غرب و البیضه، زید و جزایر ام الرصاص و سهیل در جنوب.

ص: 17

می توانست ضمن نزدیک کردن خط پدافندی به دجله و اجرای آتش روی جاده، خط منظم و به هم پیوسته ای را به وجود آورد.

لشکر 25 کربلا که با بهبود فرماندهی پس از عملیات بدر همچنان در منطقه ذکر شده باقی مانده بود، مأمور اجرای تدابیر مذکور گردید.

دشمن جلو رفتند، طوری که در بعضی محورها به فاصله 1 تا 2 کیلومتری مواضع عراقی ها رسیدند. این خیز موجب شد تا جنوب آبراه ترابه در آبراه اعظم، کمین ها به نحوی به طرف دشمن ایجاد شوند که الحاق بین خط ترابه - نهروان برقرار گردد.

شناسایی کامل مواضع دشمن، در مجموع 150 تیم شناسایی به منطقه اعزام شد که با تلاش آنها هیچ نقطه ابهامی در شناسایی مواضع دشمن باقی نماند.

در این منطقه از دشمن سه گروهان کماندویی (یک گروهان در پاسگاه ابوذکر، یک گروهان در پاسگاه ابولیله و یک گروهان در برکه مختار) استقرار داشتند. یک گروهان هم پشت برکه مختار در احتیاط نزدیک بود. علاوه بر این، عناصری از تیپ های 506 و 114 از لشکر 25 ارتش عراق در منطقه مستقر بودند.

دشمن همچنین به منظور کنترل بهتر منطقه، با هلی کوپتر و هواپیمای پی.سی.7 مرتبا گشت شناسایی انجام می داد و بعضا روی مواضع خودی اجرای آتش می کرد.

واحد ادوات لشکر نیز 4 قبضه مینی کاتیوشا، 23 قبضه تیربار و دوشکا و 3 قبضه توپ 106 میلی متری به طور شناور در آبراه ها و برکه های صف، ترابه، مشروع و مختار برای پشتیبانی مؤثر از نیروها در نظر گرفت.

همچنین دو اورژانس (یکی در آبراه اعظم و دیگری در آبراه شعبان صف) آماده امدادرسانی به مجروحان بود.

ص: 25

کردند. لحظاتی قبل از ساعت 9 شب دشمن طبق برنامه قبلی و شاید هم به دلیل هوشیاری از طریق شنود، متوجه حضور نیروها شد و به شلیک خمپاره منور و به رگبار بستن نی زارها اقدام کرد، خصوصا در محور پاسگاه ابوذکر که به تلفاتی از گردان یا رسول (ص) منجر شد.

با تلاش و جست و جوی عده ای از برادران برگه کدهای مخابراتی پیدا شد و سرانجام نزدیک ساعت 9 شب کلیه گروهان ها برای درگیری با دشمن اعلام آمادگی کردند.

در همین زمان فرمانده لشکر 25 کربلا با قرائت رمز عملیات «یا محمد رسول الله، یا الله، یا الله، قد تری انا فیه ففرج عنی یا کریم، الله اکبر» دستور آغاز عملیات را صادر کرد.

در پی آن فرماندهان کلیه محورها با پاسخ به پیام رمز فرماندهی، عملیات خود را شروع کردند. تقریبا در تمامی محورها غواص های پیشرو موفق شده اند خود را به زیر پای دشمن رسانده و منتظر نیروهای عمل کننده بمانند.

در محور صف، رزمندگان با انهدام یک کمین که شب گذشته ایجاد شده بود به طرف روستای ابولیله هجوم بردند.

نیروهای عمل کننده از آبراه مشروع نیز سریعا به هدف رسیدند و غواص ها وارد عمل شدند. اولین غواص وارد ساحل دشمن شد و یک نارنجک داخل سنگر عراقی ها انداخت که نارنجک عمل نکرد و آنها بیرون ریختند. در اینجا غواص خود را از جنگ تن به تن کنار کشید و رزمندگان دیگر روی دشمن آتش گشودند که از همین جا درگیری شروع شد. هم زمان نیروهای بلم سوار از راه رسیدند و در ساحل نزدیک روستا پیاده شدند. وقتی توجه دشمن به این سمت معطوف گردید، نیروهای دشمن در معبر اصلی تک (آبراه خیطه) سست شدند طوری که نیروهای گردان مسلم به سرعت در ساحل پیاده شدند و درگیری را شروع کردند.

قسمتی از نیروهای گردان امام محمد باقر (ع) که در انتهای آبراه مشروع به قصد زدن عقبه دشمن، پای کمین دژبانی نشسته بودند، با

ص: 27

اعلام رمز عملیات، حمله را شروع کردند و شلیک اولین آر.پی.جی آنها باعث انفجار مهمات دژبانی شد و نیروهای دشمن به آب ریختند و شروع به تیراندازی کردند. در این حال نیروهای بلم سوار که کمین را محاصره کرده بودند، تیراندازی عراقی ها را پاسخ دادند و درگیری پس از 3 دقیقه خاتمه یافت. برادران منطقه را پاک سازی کردند، عده ای از نفرات دشمن را اسیر کردند و در جناحین آبراه گسترش یافتند.

در محور خیطه یک دسته از نیروهای گردان یا رسول الله (ص) با توجه به عمق کم آب، در 500 متری دشمن از بلم پیاده شدند و با کشیدن شناور حامل مهمات روی آب، به طرف دشمن حرکت کردند. در این محور دشمن نسبت به سایر محورها هوشیارتر است و تنها محوری است که غواص ها نتوانسته اند از قبل خود را به ساحل دشمن برسانند. آنان در چند متری ساحل در لابه لای نی ها زیر آب رفته اند، دشمن گه گاهی منور می زند و یا به رگبار می بندد. نیروهای دسته تأمین به 150 تا 100 متری دشمن رسیده در لابه لای نی زارها گسترش یافته اند. چون تلاش غواص ها جهت رسیدن به ساحل دشمن بی نتیجه مانده است، دسته تأمین با دستور فرمانده عملیات هم زمان اجرای آتش کردند. این نیروها معبری به عرض 10 متر را پاک سازی کردند و آبراه جهت ورود نیروهای عمل کننده باز شد. طولی نکشید که کلیه نیروهای بلم سوار در ساحل پیاده شدند و با اندک درگیری وارد ساختمان پاسگاه شده بر آن تسلط یافتند. درگیری پاسگاه ابوذکر بیش از 7 دقیقه طول نکشید.

نیروهای عمل کننده در محور آبراه اعظم نیز با مأموریت تک به شمال برکه مختار، در پای کمین های این برکه منتظر هستند و قرار است عملیات ایذایی انجام بدهند. این نیروها با اجرای آتش روی کمین های دشمن با انبوه آتش چند کمین دشمن از چند جناح دیگر مواجه شدند و پس از لحظاتی مجبور شدند مقداری عقب کشیده و با درگیری از دور، خط را فعال نشان بدهند.

در محور آبراه نهروان نیروهای گردان امام حسین (ع) به جنوب برکه ی

ص: 28

مختار تک کردند. پس از شروع درگیری در این محور، نیروهای خودی از چند جناح با انبوه آتش کمین ها مواجه شدند که به درگیری پراکنده با دشمن ادامه دادند و به انتظار رسیدن ادوات و توپ 106 میلی متری ماندند.

درگیری در روستای ابولیله در دو محور ادامه دارد و نیروها وارد روستا شده اند، اما دشمن هنوز مقاومت می کند. رزمندگان هم زمان با درگیری در روستا، به دو تا از کمین های خشکی روستا نیز حمله کردند. پس از چند لحظه هر دو کمین منهدم شدند و نیروهایشان در آب رفتند و از لابه لای نی زارها فرار کردند.

کمین بین پاسگاه و روستا در آبراه مشروع در شروع درگیری با اندک مقاومتی سقوط کرد و بیشتر نیروهای آن در لابه لای نی زارها فرار کردند. از جمله دلایلی که موجب درگیری طولانی در روستا شد مقاومت یکی از کمین های نزدیک روستا بود. هم زمان با شروع عملیات یک دسته از نیروهای گردان مسلم در آبراه صف تا 2 کیلومتری روستای البیضه پیش رفتند و جهت سد کردن هر گونه فعالیت و پاتک دشمن از این محور در جناحین آبراه گسترش یافتند. چند دقیقه پس از شروع عملیات وضعیت کلی بدین شرح است:

- پاسگاه ابوذکر سقوط کرده است.

- دو تا از کمین های نزدیک روستای ابولیله منهدم شده اند.

- کمین بین پاسگاه و روستا در آبراه مشروع منهدم شده است.

- کمین دژبانی در انتهای آبراه مشروع که عقبه دشمن محسوب می شود، منهدم گردیده است.

- درگیری در روستای ابولیله و برکه ی مختار همچنان ادامه دارد.

- در ساعت 21:10 به دستور فرماندهی قایق های حامل توپ های 106 میلی متری و قبضه های مینی کاتیوشا به سرعت خود را به محل های درگیری رساندند.

- با تدبیر و تلاش فرمانده ی محور صف، کمین کنار روستای ابولیله منهدم شده و درگیری فقط در روستا ادامه دارد.

ص: 29

- در محور پاسگاه ابوذکر دشمن یکی از بشکه های مواد ناپالم را منفجر کرد. در این انفجار نیروهای خودی آسیبی ندیدند و 2 نیروی دشمن در حین فرار آسیب دیدند.

- ساعت 21:15 یک قایق حامل یک توپ 106 به منطقه برکه مختار رسید. این قایق که برای زدن کمین ها در حال عبور از لابه لای نی ها بود، ناگهان با یک کمین شناسایی نشده برخورد کرد و باعث هوشیاری دشمن شد که به دنبال آن دشمن با شلیک یک نارنجک آتش زا قایق را منهدم کرد. این نیروهای این قایق یک تن شهید و یک تن زخمی شد که با قایق دیگری به عقب منتقل شدند.

- در همین زمان دشمن در محور روستای ابولیله یکی دیگر از بشکه های ناپالم را منفجر کرد که در این انفجار نیز به نیروهای خودی آسیبی نرسید.

- در ساعت 21:18 در محور نهروان قایق های حامل توپ 105 میلی متری و مینی کاتیوشا به منطقه عملیات رسیدند و با برنامه ریزی قبلی روی اتوبان بغداد - بصره شروع به اجرای آتش کردند.

- بر اساس گزارش دیده بان ها اتوبان مذکور بسته شده و در دو طرف اتوبان در مناطق العزیر و جنوب الکساره تجمع ماشین های چراغ روشن مشاهده می شود.

- در ساعت 21:20 با یک تلاش وسیع از دو محور، روستای ابولیله کاملا پاک سازی و عده ای نیز اسیر شدند. گاهی از اطراف پاسگاه ابوذکر و روستای ابولیله تیراندازی های پراکنده ای انجام می گیرد که با انبوه آتش نیروهای خودی خاموش می گردد. در این حال فرمانده پاسگاه ابوذکر که همراه با یک سکان دار فرار کرده بود، در دام نیروهای گردان امام محمدباقر (ع) افتاد و در درگیری کشته شد و سکان دار قایق نیز مجروح و اسیر شد و قایق منهدم گردید.

- حدود ساعت 22 عده ای از نیروهای دشمن در حال فرار در آبراه مشروع به دام نیروهای خودی افتادند که تعدادی کشته و تعدادی اسیر شدند.

ص: 30

حدود نیمه شب وضعیت کلی عملیات چنین است: در کل منطقه عملیات، دشمن فقط در برکه مختار حضور دارد که آن هم در محاصره رزمندگان است. جنوب برکه یعنی بین نیروهای گردان امام حسین (ع) و گردان امام محمدباقر (ع) هنوز الحاق صورت نگرفته و باز است و راه فراری برای دشمن می باشد. از جمله دلایل ناموفق بودن تک در برکه مختار ضعف در شناسایی آن بود، اولا نیروهای شناسایی به طور کامل کمین های برکه مختار را شناسایی نکرده بودند و در ثانی برای یک کمین دو معبر تک مشخص کرده بودند و فکر می کردند این دو معبر برای دو کمین است. شب عملیات وقتی نیروهای غواص به طرف کمین می رفتند متوجه یک دیگر شده و ابتدا هر کدام فکر می کردند که دیگری دشمن است تا اینکه یک دیگر را شناختند و هر دو با هم به کمین حمله کردند که به دلیل تسلط کمین دیگر بر آنها، موفق نبودند. در مجموع به تعدادی از کمین های برکه حمله نشد و به تعدادی هم که حمله شد موفقیت آمیز نبود.

اجرای آتش نمی کردند.

در این زمان توپ های ضدهوایی به سوی منطقه عملیاتی حرکت کردند و در نقاط مشخص شده استقرار یافتند. فرمانده لشکر به آنها تأکید کرده بود که تا پرنده های دشمن کاملا در تیررس نیامده، تیراندازی نکنید. طولی نکشید که یک هلی کوپتر دشمن با آتش سلاح های پدافند در منطقه برکه مختار، سقوط کرد. همچنین یک هواپیمای پی.سی.7 دشمن نیز به وسیله موشک سهند در منطقه نهروان سرنگون شد.

در اوایل روز نیروهای عراقی با قایق های حامل سلاح های دوشکا و 106 و تیربار و نیرو همراه با هواپیما و هلی کوپتر پاتک سنگینی را اجرا کردند که با مقابله به موقع و غافل گیرانه نیروهای کمین در آبراه مشروع مواجه گردیدند. چون رزمندگان در لابه لای نی زارها مخفی شده بودند و دشمن از وضعیت منطقه اطلاعی نداشت لذا عراقی ها به دام نیروهای خودی افتادند و تلفات بسیاری دادند. باقی مانده قوای عراقی نهایتا با مقاومت اندک و به جای گذاشتن تلفات زیاد فرار کردند.

پس از چند ساعت، پاتک دوم، سنگین تر و با قوای بیشتری اجرا شد که آن هم با مقاومت برادران و فعالیت چشم گیر توپ 106 میلی متری، به عقب نشینی و تلفات دشمن منجر شد.

برادر مرتضی قربانی پاتک های دشمن را چنین توصیف کرد:

«روز اول فشار آن قدر زیاد بود که ما گفتیم الآن تمام بچه ها را می زنند عقب ولی بچه ها ایستادند. تا موقع ظهر برادران درصدد پاک سازی برکه مختار بودند.»

در طول روز و در حالی که رزمندگان درصدد پاک سازی برکه مختار بودند، صدای پرواز هلی کوپترها دائما شنیده می شد ولی چیزی مشاهده نمی گردید. در اواخر روز برادران متوجه شدند که از طرف کمین های برکه مختار دیگر هیچ گونه تیری شلیک نمی شود و فعالیتی به چشم نمی خورد. پس از آن رزمندگان به اطراف برکه به طرف کمینی رفتند و متوجه شدند که کمین ها خالی شده و پرواز هلی کوپتر در روز برای

ص: 32

هدایت آنها جهت فرار از منطقه بوده است. استعداد دشمن در برکه مختار حدود یک گروهان بود که همگی فرار کردند.

این تیپ وارد شد، همچنین تعدادی از عناصر تیپ های 506 و 114 و لشکر 25 دشمن کشته یا اسیر شدند.

در مجموع از نیروهای دشمن حدود 200 تن کشته، 200 تن مجروح و حدود 100 تن اسیر شدند و 15 قایق، 1 هواپیمای پی.سی.7 و 2 هلی کوپتر آنها منهدم گردید.

در این عملیات 4 توپ ضدهوایی، 6 خمپاره انداز، 20 قطعه پل خیبری، 10 قطعه پل دوبه ای و تعداد فراوانی سلاح به غنیمت گرفته شد.

نیروهای خودی می باید تا چهارراه معارج - مشروع عقب می رفتند و در این صورت جبهه خودی در این منطقه بنا به دلایل زیر آسیب پذیر می شد:

- جناح دادن به دشمن در سمت چپ البیضه، افزایش نیروی پدافندی برای تأمین منطقه و نیز (در صورت تحرک دشمن) عقب نشینی از چهارراه معارج - مشروع.

- جناح دادن به دشمن از سمت چپ برکه مختار آسیب پذیری را افزایش می داد.

- قطع ارتباط محورهای غرب الکساره و جنوب البیضه.

- برقراری ارتباط دشمن در منطقه، ترمیم در جناحین، مرتفع کردن نقاط ضعف و کاهش نیروی پدافندی در خط.

از افراد دستگیر شده در پایگاه های دشمن بلافاصله خواسته شد محل دیگر پایگاه های عراقی را به خصوص پایگاه هایی که در پشت سر آنها در دو آبراه فرعی البیضه قرار داشت مشخص نمایند.

بر اساس اطلاعات به دست آمده از اسیران، روی مواضع دشمن اجرای آتش شد که تعدادی از عراقی ها کشته یا زخمی شدند. همچنین عملیات الحاق و استقرار در آبراه ها و تأمین و امنیت منطقه تا ساعت 1:30 بامداد پایان پذیرفت. در جریان این عملیات یک تن از نیروهای خودی شهید و تعدادی مجروح شدند.

خود درآوردند و در نزدیک ترین محل به دشمن در آبراه البیضه مستقر شدند.

خالی بود و این نقطه ضعف اساسی دشمن و نقطه قوتی برای نیروهای خودی محسوب می شد.

موانع دشمن در این عملیات، عبارت بود از 2 ردیف مین والمر و 10 ردیف سیم خاردار حلقوی، همچنین اطراف سنگرهای دشمن در این محور، 16 ردیف سیم خاردار حلقوی کار گذاشته بودند و نیز 3 میدان مین انفجاری و منور و 24 رده سیم خاردار رشته ای در اطراف پایگاه ها و مقرهای دشمن نصب شده بود.

دو سه روز قبل از عملیات، دشمن نیروهای خود در این منطقه را تعویض کرد و تیپ 805 از لشکر 14 را جایگزین تیپ 404 کرد. این تعویض به دلیل هوشیاری دشمن نبود بلکه به دلیل ضعف روحیه نیروهای تیپ 404 که مدت ها در منطقه مستقر بود، انجام گرفت.

تمام محور، تخلیه ی غنائم، اسیران و مجروحان، گشوده نگه دارد.

گردان امام مهدی (عج) مأمور بود که در محور راست، سنگرهای اجتماعی، مقرهای فرماندهی و پارک موتوری دشمن در حد فاصل پس از جاده ی اول تا سوم را - که در واقع عقبه ی نیروهای مستقر در ارتفاع 194 بود - منهدم سازد.

با توجه به نفوذی بودن عملیات، نیروها مجهز به تجهیزات انفرادی بودند و چنانچه مهمات خود را تمام می کردند، بایستی با مهمات به دست آمده از دشمن، مأموریت خود را ادامه می دادند.

علاوه بر این، آتش پشتیبانی نیز چنین پیش بینی شده بود: از لشکر 58 ذوالفقار ارتش 2 کاتیوشا، 6 توپ 155 و 3 آتشبار 130 و از سپاه آتشبار 152 و 6 توپ 105 از توپخانه لشکر 19 فجر، از توپخانه ی لشکر حضرت رسول (ص) 1 آتشبار 122. همچنین آتش ادوات لشکر فجر شامل 2 مینی کاتیوشا، 9 خمپاره انداز 120، 8 خمپاره انداز 81، 1 تفنگ 106.

همچنین به دلیل بعد مسافت منطقه عملیاتی که تا اولین بیمارستان حدود 180 کیلومتر فاصله داشت، مقرر شد برای انتقال مجروحان عملیات دو هلی کوپتر از هوانیروز ارتش مأمور این کار شود.

از سوی دیگر: طرح مانور به ناچار دارای مشکلاتی بود از جمله:

1- قلت نیروهای عمل کننده ی خودی؛ در حالی که از دشمن در این منطقه حدود یک تیپ مستقر بود.

2- برای عملیات نیروی احتیاط در نظر گرفته نشده بود.

لشکر 19 فجر برادر نبی رودکی در ساعت 2:45 رمز شروع عملیات را با گفتن «و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، انا فتحنا لک فتحا مبینا، یا امام صادق (ع)، یا امام صادق (ع)، یا امام صادق (ع)، الله اکبر» به کلیه محورها اعلام کرد (1) .

با اعلام رمز، هر یک از گردان ها در محور خود عملیات را آغاز کردند. کلیه گردان ها در محورها زیر پای دشمن آماده بودند و دشمن را کاملا غافل می دیدند. از سوی دیگر با توجه به اینکه دشمن به تازگی تعویض نیرو کرده بود، بعضی سنگرها خالی بود.

گردان قاسم ابن الحسن (ع) که در محور جاده اصلی عمل می کرد عملیات خود را روی پایگاه های چپ و راست جاده اصلی و پایگاه روی جاده و جاده اول آغاز کرد، درگیری اصلی رزمندگان با پایگاه سمت راست بود و هر چه به سوی پایگاه سمت چپ تیراندازی شد یا کسی داخلش نبود یا عکس العملی نشان نمی دادند.

نیروهای گردان امام مهدی (عج) نزدیک سنگرهای دشمن شدند و آنها را محاصره کردند. رزمنده ای که از این گردان زیر پای نگهبان سنگر فرماندهی گردان قرار گرفته بود با اعلام این که الآن می توانم گوش نگهبان را ببرم، عملیات این محور را با تعقیب نگهبان مزبور (2) تا سنگر فرماندهی و پرتاب نارنجکی به داخل سنگر آغاز کرد و به دنبال او بقیه نیروها با خیز اول داخل سنگر فرماندهی گردان شدند.

گردان امام علی (ع) نیز که در محور چپ عملیات مأموریت داشت و

ص: 47

نیروهایش را به پشت کمین های دشمن رسانده بود، با اعلام رمز عملیات هم زمان با محورهای دیگر، درگیری را آغاز کرد و رزمندگان در همان لحظات اول وارد سنگرهای دشمن شدند و عده ای از افراد دشمن را اسیر کردند.

آنچه که در هنگام برگشت مانع مهمی بر سر راه رزمندگان بود، نیروهای پراکنده دشمن بودند که پس از هوشیاری و پیدا کردن خود بر سر شیارها مستقر شده بودند و با تیربارهای خود برخی مسیرهای برگشت را مسدود کردند.

از سوی دیگر، به دلیل اینکه رزمندگان در برگشت به صورت دو سه نفری از مسیرهایی که تصور می کردند راحت تر است، می آمدند، همین موجب پراکندگی آنها شد و تعدادی نیز روی مین رفتند.

در محور چپ، گردان امام علی (ع) به هنگام بازگشت مشکل چندانی نداشت زیرا برخلاف پیش بینی هایی که از قبل می شد، نیروهای دشمن در محور چپ (قله 194) کم بودند و از سوی دیگر گردان مزبور در دستیابی به اهداف خود کاملا موفق بود.

از نیروهای دشمن در این محور تعدادی کشته شدند و قریب 50 تن از آنها اسیر و بقیه از طریق شیارها متواری شدند به نحوی که رزمندگان در داخل شیارها به دنبال نیروهای دشمن می گشتند. این گردان در برگشت 2 شهید و 2 مجروح داشت.

به بیمارستان با هلی کوپتر انجام می گرفت.

آب و تدارکاتشان در حال پیشروی به سوی خط خودشان بودند، 4 هلی کوپتر نیز از بالا آنها را هدایت و پشتیبانی می کرد. دشمن که قصد باز پس گیری منطقه عملیاتی و استقرار در خط را داشت، پس از ساعت 10:30 نیروهای پیاده خود را از طریق معبرها به منطقه درگیری فرستاد در حالی که اکثر رزمندگان منطقه را تخلیه کرده بودند و زرهی دشمن حدود 2 کیلومتری ارتفاعات 137 قرار داشت.

به هر حال قوای زرهی دشمن با وجود آتشی که توپخانه خودی می ریخت، حدود ساعت 12 توانستند پشت ارتفاعات 137 استقرار یابند، اما تا عصر همان روز (با احتمال حضور نیروهای خودی)، اصلا روی ارتفاع 194 نیامدند و نزدیک شب بود که روی ارتفاع 194 نیز مستقر شدند.

اسیر می باشند. در ابتدا مفقودان 106 تن اعلام شد، لکن عده ای در اطراف پیدا شدند و تعدادی از شهیدان به جای مانده نیز در شب های بعد انتقال یافتند و آمار نهایی به صورت فوق درآمد.

گرفت، بدون هماهنگی قبلی بین سپاه و ارتش، نیروهای ارتش در همان شب روی تپه مزبور در محور شرهانی وارد عمل شدند و این خود عاملی شد که در طول شب بیشترین توجه دشمن به جبهه شرهانی باشد، لذا اکثر آتش های توپخانه دشمن نیز در آن منطقه متمرکز شده بود و عملیات ارتش عملا فریبی شد برای عملیات قدس 3.

ص: 54

گرفته بود. در آنجا از تعدادی رزمنده ی مسلمان عراقی گردانی به نام «شهید صدر» تشکیل شد و در پدافند پاسگاه زید به کار گرفته شد. این گردان زیر امر لشکر ولی عصر (عج) قرار داشت. در عملیات خیبر صحبت تشکیل تیپ امام صادق (ع) از این نیروها بود که مدتی بعد با تیپ امام حسن (ع) ادغام شدند و این تیپ در عمل پایدار نماند.

در عملیات بدر، این نیروها با عنوان گردان های شهید صدر در کنار لشکر 25 کربلا، قرارگاه نجف 2 را تشکیل دادند و اقدامات درخور توجهی از آنان مشاهده شد. بعد از عملیات بدر نیز مسئولیت پدافند قسمتی از هور را به عهده گرفتند و در تدابیر بعدی مسئولان سپاه، قرار شد که ترکیب این نیروها با نیروهای قرارگاه رمضان، «تیپ بدر» را به وجود آورد و عشایر مبارز تحت امر قرارگاه نصرت نیز در چارچوب این تیپ قرار بگیرند.

در این تیپ، کادرهایی از سپاه نیز حضور داشتند که بیشتر برای انتقال تجربه و نیز جهت استحکام بافت تیپ و قوام تشکیلات آن در کنار مجاهدان عراقی تلاش می کردند. عملیات قدس 4 نخستین تجربه ی این تیپ در زمینه ی عملیات محدود به شمار می رود که عملیات موفقی بود.

اگر نحوه حرکت برادران پر شور و با انگیزه ای که در تیپ بدر به کار پرداختند الگوی آینده ی عراقیانی که در قم و تهران اوقات می گذراندند، قرار می گرفت، انقلاب اسلامی در عراق چشم اندازی امیدوار کننده می توانست داشته باشد.

نیروهای تیپ شامل دو گروه می شدند، یک گروه نیروهای نظامی متشکل از افسران، درجه داران و سربازان عراقی بود که اوایل جنگ پناهنده شدند، اینها افراد با ایمانی بودند که اکثر جنبه ی نظامی داشتند. گروه دوم نیروهای مردمی بودند که بیشترشان تحصیلات بالایی داشتند (دانشجو و فارغ التحصیل مهندسی و رشته های دیگر) و دارای بینش سیاسی خوبی بودند. فرماندهی تیپ به طور مطلوبی این افراد را با توجه به توانایی هایی که داشتند به کار می گرفت.

ص: 57

قرار گرفتن برادران عراقی در رده های مسئولیتی با توجه به کیفیت های خوبی که داشتند باعث شد که خیلی متعهدانه با مسائل برخورد کنند. این کار روی نیروهای بسیجی عراقی نیز مؤثر بود و در هدایت و ارتباط نیرو با مسئولان تأثیر خود را نشان داد. در رده فرماندهان و معاونان گردان هم از برادران مجاهد عراقی استفاده شد که در عملیات نیز خیلی خوب کار کردند. همین طور واحد اطلاعات و عملیات نیز نقش مؤثر و عملکرد مناسبی در عملیات ایفا کرد.

پس از عملیات بدر، گردان های شهید صدر، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی که عملیات موفقی در پاسگاه ترابه انجام داده بودند به اتفاق نیروهای قرارگاه رمضان، تیپ بدر را به فرماندهی اسماعیل دقایقی (از برادران سپاه) تشکیل دادند. این تیپ با ایجاد کمین هایی در منطقه کار خود را شروع کرد و یک خط پدافندی تشکیل داد. پس از پدافند در هور، به وجود آوردن حالت تهاجمی به منظور منفعل ساختن دشمن به عنوان یک مسئله مهم مطرح شد و به همین دلیل «گشت رزمی» در هور در صدر کارهای این تیپ قرار گرفت.

شط الدوب بود، که بر اثر طوفان شدید و بی سابقه انجام گرفت و بدین ترتیب این شط به دریاچه ام النعاج متصل گردید و دیگری دستگیری تعدادی از نیروهای شناسایی عراق بود که طی یک درگیری با مجاهدین عراقی به اسارت درآمدند. اطلاعات نسبتا موثقی که از این اسیران به دست آمد، زمینه مناسب را جهت معطوف کردن توجه فرماندهان به دریاچه ام النعاج فراهم کرد.

به عهده داشتند.

کمین ها نیز به دو صورت فعالیت می کردند. کمین های متحرک، که با بلم در میان نی ها مخفی می شدند و کمین های ثابت، که روی تهل ها استقرار داشتند. در هر کمین دشمن از 8 تا 15 نیرو مجهز به سلاح های سبک حضور داشتند. مهم ترین مانع مصنوعی در این محور یک رشته سیم خاردار حلقوی در دهنه سیسون بود.

در محور شرقی نیز شناسایی هایی فقط به وسیله بلم و با کمک و راهنمایی عشایر انجام می گرفت و به لحاظ وجود کمین های زیاد از فرسان الهور و علامت گذاری منطقه به وسیله این افراد، شناسایی بسیار کند پیش می رفت و به همین دلیل شناسایی دقیقی از وضعیت دشمن به عمل نیامد. یکی از ابزار خوب شناسایی، استفاده از دستگاه شنود بی سیم ها بود که از این طریق تا حدودی محل پاسگاه ها، کمین های دشمن، تعداد نیروی کمین ها، زمان تدارکات، تعویض نگهبانی، نوع سلاح ها و زمان درخواست آنها به دست می آمد.

در محور شرقی در ام الطیره دو پاسگاه به استعداد جمعا 30 نیرو و تعدادی کمین های فرسان الهور در اطراف وجود داشت و به دلایلی که ذکر شد از این محور شناسایی دقیقی به عمل نیامد.

دوشکا و تیربار بودند - از چگونگی اوضاع و اقدام مناسب، قرار بود در صورت سقوط پاسگاه، گلوله منور سبز و در صورت عدم موفقیت و مقاومت دشمن، گلوله منور قرمز شلیک شود و نیروهای عمل کننده (غواص) با گرفتن جان پناه مناسب (زمین یا آب)، منتظر کمک نیروهای پشتیبان بمانند. نیروهای پشتیبان می بایست با قایق موتور خاموش و به وسیله پارو تا محل معینی جلو می رفتند و در ساعت معین با شنیدن صدای اولین شلیک، با موتور روشن و به آهستگی به سمت هدف می راندند تا با دیدن نشانه سبز یا قرمز، یکی از این دو مأموریت را انجام بدهند.

در صورت دیدن منور سبز، مأموریت، پاک سازی نی زار اطراف پاسگاه بود و می بایست یک قایق تا 150 متر جلوتر از پاسگاه می رفت و تا پایان مأموریت عهده دار تأمین می شد. نیروهای پشتیبانی بعد از پاک سازی، می بایست در میان نی ها با فاصله معین از پاسگاه، کمین می کردند، سپس مستقر می شدند.

در وضعیت دوم، نیروها می بایست با اجرای آتش روی پاسگاه، به سرعت به آن نزدیک می شدند و به تهل می چسبیدند و در تصرف پاسگاه کمک می کردند. پس از سقوط پاسگاه، مأموریت به همان صورت اول، ادامه می یافت. یادآوری می شود که برای تصرف هر پاسگاه، نیروی غواص و پشتیبان جداگانه و برای برخی نقاط جناح عملیات نیز نیروی جداگانه سازمان دهی شده بود.

جهت گمراه شدن نیز تدبیری به کار گرفته شد: می بایست نیروهایی با چهار تا پنج قایق از آخرین پاسگاه خودی حرکت می کردند و هم زمان با شروع درگیری، با اجرای آتش شدید روی پاسگاه های دشمن در نهروان و نهرالصوه، یک عمل ایذایی انجام می دادند و دشمن را از درک محور اصلی حمله منحرف می ساختند.

به طور کلی در هر دو محور شرقی و غربی، ایجاد کمین در میان نی ها برای استقرار خودی در دریاچه، به وسیله قایق ها و بلم ها بوده است تا در فرصت مناسب بعدی، یونولیت ها برای ساختن کمین آورده شود.

ص: 63

برادر بهمئی مسئول طرح عملیات تیپ 9 بدر مسئولیت هدایت عملیات در محور شرقی و برادر دقایقی فرمانده تیپ بدر، همین مسئولیت را در محور غربی به عهده داشتند. البته فرمانده تیپ، با محور شرقی نیز در ارتباط بود، اما عمده توانش را در محور غربی می بایست به کار می برد.

قطع ارتباط چند ساعته ی غواص ها با نیروی پشتیبانی قبل از شروع عملیات، یعنی از هنگامی که در آب فرو می رفتند و از قایق ها جدا می شدند تا زمانی که کلت منور شلیک می شد، برای تیپ به عنوان یک مسئله مطرح بود که می بایست حل می شد. در این مدت در صورتی که اتفاقی برای نیروهای غواص می افتاد، خودشان می بایست آن را رفع می کردند، بدون هیچ امکان کمکی از نیروهای پشتیبانی. گفتنی است که ابتدا تصمیم گرفته شد بی سیم ضد آب درست شود، اما متأسفانه انجام نشد.

در هر حال مسئولان تیم های غواص آخرین هماهنگی های لازم را انجام دادند. زمان رسیدن به هدف از نقطه ی رهایی، به وسیله مسئولان تیم ها تخمین زده شد و اسماعیل دقایقی، فرمانده تیپ بدر دو ساعت به زمان های پیش بینی شده افزود تا در صورت پیش آمدن حادثه ای، زمان عملیات عقب نیفتد و همگی سر ساعت برسند. ساعت 24 به عنوان زمان شروع درگیری برای هر دو محور تعیین شد.

حرکت نیروها، معابر لازم را از موانع عبور پاک سازی کرد و سایر واحدهای پشتیبانی و خدمات رزم (نظیر مهندسی، تدارکات، بهداری، مخابرات و...) اقدامات لازم را برای پشتیبانی از نیروها به عمل آوردند.

اقدامات دشمن: عراقی ها قبل از عملیات تقریبا روزی یک تا دو بار به وسیله هواپیمای پی.سی.7 منطقه را بمباران می کردند. آتش توپخانه هم تا حدودی روی منطقه اجرا می شد و در مواردی هم نیروهای فرسان الهور اقدامات شناسایی و گشت رزمی انجام می دادند ولی به دلیل وجود کمین های خودی، نتوانستند اقدام مهمی انجام بدهند.

ص: 65

اسیر کنند. دو غواص به سمت تهل می روند ولی به هنگام رفتن روی تهل، درگیری در قسمت های دیگر شروع می شود.

شروع عملیات در محورهای دیگر موجب گردید که نگهبان متوجه اوضاع شده و به سرعت اقدام به بیدار کردن دیگران کند. غواص ها با دیدن این حرکت، ابتدا هر کدام یک نارنجک بر روی تهل پرتاب کردند سپس با گشودن رگبار به سمت عراقی ها روی تهل رفتند؛ نیروهای دشمن که غافل گیر شده و قدرت هر گونه حرکتی از آنان سلب گردیده بود، همگی به روی زمین خوابیدند و فریاد زدند ما تسلیم هستیم، شلیک نکنید.

نیروهای پشتیبان نیز با شروع درگیری موتورها را روشن و به سمت پاسگاه حرکت کردند. آنها زمانی که کلت منور قرمز شلیک شد در نزدیکی پاسگاه دشمن قرار داشتند و فریاد زدند (خطاب به نیروهای غواص) شما سالمید؟ جواب شنیدند بله و معلوم شد که پاسگاه سقوط کرده است. بلافاصله این خبر به عقبه داده شد. نیروهای قایق سوار سپس تا 200 الی 300 متری بالاتر و اطراف پاسگاه دشمن را به رگبار بستند که اگر نیرویی از دشمن در نی زارها مخفی شده، پاک سازی شود.

درباره اهمیت این پاسگاه که ظرف مدت 5 / 1 دقیقه سقوط کرد، فرمانده تیپ بدر گفت:

«این پاسگاه یکی از مهم ترین جناح های دشمن بود زیرا که اینجا تا آبراه اصلی دشمن که نهرالولد بود فاصله چندانی نداشت و نیروهای مستقر در ام النعاج عقبه شان ابوخصاف بود. دشمن از ابوخصاف وارد نهرالولد می شد و سپس وارد دریاچه شده به چپ و راست می رفت و نیروهای خود را در ام النعاج تغذیه می کرد که از اهمیت خاصی برای دشمن برخوردار بود.»

گرفتن 11 اسیر، یک قایق موتوری، یک بی سیم راکال، تعدادی سلاح کلاشینکوف، آرپی جی و یک تیربار، از نتایج عمل در این پاسگاه می باشد.

ص: 67

ب) تأمین جناح چپ و تکمیل خط پدافندی: برای تکمیل خط پدافندی و تأمین جناح چپ عملیات، تعدادی نیرو از گردان شهید دستغیب با 4 قایق دوشکا و معمولی از سیسون و الدوب به وسیله پارو به راه افتادند و به محض شروع عملیات موتورها را روشن کرده به سمت هدف های خود در الهرود، الدوب و معمر حرکت کردند. در ساعت 30 دقیقه بامداد به هدف ها رسیدند و در آنجا مستقر شدند.

جهت پاک سازی به رگبار بستند و پاسگاه در مدت کوتاهی سقوط کرد.

نتیجه عملیات در این پاسگاه و کمین، کشته شدن دو نیروی دشمن و کسب غنائمی از جمله یک قایق موتوری، یک آرپی جی، تعدادی تفنگ کلاشینکوف، تعدادی بلم، خمپاره 60، تیربار و یک بی سیم راکال بود.

ب) پاسگاه سمت چپ سیسون: شش غواص از ظهر با 3 بلم و پشتیبانی 2 قایق عادی و دوشکا و یک راهنما از الدوب وارد قاچاقچی شدند. غواصان از ساعت 16 به داخل آب رفتند تا مسافتی 3 کیلومتری را طی کنند. آنها پس از چند ساعت غواصی، در ساعت 21 به 15 متری پاسگاه دشمن رسیدند و آماده دریافت دستور فرمانده تیپ برای حمله شدند.

در ساعت 30 دقیقه بامداد رزمندگان غواص پس از پرتاب نارنجک روی پاسگاه، با تیراندازی به روی تهل رفتند. پس از تیراندازی کوتاهی که به مجروح شدن یک غواص منجر شد، عراقی ها روی زمین خوابیدند و تسلیم شدند و پاسگاه در مدت چند دقیقه سقوط کرد. با شلیک منور سبز، قایق های پشتیبانی به سمت هدف حرکت کردند و به محض رسیدن به پاسگاه اطراف آن را برای پاک سازی، به رگبار بستند.

در همین حین عده ای از نیروهای فرسان الهور که با 2 بلم از وسط سیسون فرار کرده بودند، به این قسمت آمدند که بلافاصله به رویشان آتش گشوده شد و هر 2 بلم که چهار تن در آن بودند غرق و افرادش کشته شدند.

نتیجه عملیات در این پاسگاه: اسیر شدن 10 نیروی دشمن که 2 تن آنها به علت جراحت شدید جان دادند و به غنیمت گرفتن یک قایق موتوری، تعدادی تفنگ کلاشینکوف، یک آرپی جی، بی سیم راکال و یک تیربار.

ج) پاسگاه فرماندهی: شش غواص با 3 بلم به همراه 2 قایق پشتیبانی

ص: 69

(دوشکا و عادی) ساعت 17:30 تا 18 از الدوب وارد قاچاقچی شدند. آنها پس از طی مسافتی حدود 5 / 1 کیلومتر، زودتر از وقت معین به پاسگاه رسیدند و ساعت 5 دقیقه بامداد با شروع درگیری در پاسگاه های دیگر، نارنجک ها را به درون پاسگاه پرتاب کردند و هم زمان با به رگبار بستن پاسگاه روی آن رفتند. ابتدا افراد دشمن به طرف نیروهای غواص تیراندازی کردند که دو تن مجروح شدند ولی با ادامه تیراندازی غواصان، عراقی ها روی زمین خوابیده و فریاد زدند ما تسلیم هستیم.

نتیجه عملیات در این پاسگاه: از افراد دشمن 4 تن کشته و 11 تن اسیر شدند. غنائم به دست آمده نیز یک بی سیم راکال، تعدادی سلاح، آرپی جی، خمپاره 60، دو قایق موتوری و یک تیربار بود.

د) دو کمین سمت چپ برکه سیسون: چهار غواص ساعت 19 از آخرین کمین نیروهای خودی در سیسون حرکت کردند. آنان از 500 متری کمین های دشمن به درون آب رفتند و حدود ساعت 24 در نزدیکی کمین ها بودند. با شروع درگیری به کمین ها نزدیک شدند، ولی نیروی کمین ها فرار کرده بودند.

ه) دو کمین وسط برکه سیسون: برای دو کمین وسط، سه غواص به همراه یک قایق پشتیبانی عادی حرکت کردند. غواصان هم زمان با شروع درگیری با تیراندازی به کمین ها نزدیک شدند و چند نارنجک به روی آن پرتاب کردند. طبق پیش بینی کسی در کمین ها نبود.

و) عمل ایذایی در نهروان و نهرالحصوه: هم زمان با عملیات در دریاچه ام النعاج یک گروه از گردان شهید صدر با 4 قایق (قایق های تیربار و معمولی) بعد از عبور از الدوب و مالت عویه به سمت پاسگاه های دشمن در نهروان و نهرالحصوه رفته و روی دشمن آتش سنگینی اجرا کردند.

این حرکت که با هدف فریب دشمن به اجرا درآمد، با موفقیت روبه رو شد، زیرا دشمن تصور کرد که از ترابه به او حمله شده است و همان موقع آتش سنگینی روی ترابه اجرا کرد.

ص: 70

به طور کلی عملیات در محور غربی 15 دقیقه به طول انجامید و بعد از آن منطقه کاملا به دست نیروهای خودی افتاد.

حدود 35 نفر با سلاح های مورد نیاز، روی تهل های حاشیه دریاچه به صورت یک خط 150 تا 200 متری، رو به ام الطیره موضع گرفتند. این خط حدود 400 متر با دشمن فاصله داشت. به محض شروع درگیری در محور غربی این نیروها نیز با پشتیبانی ادوات، پاسگاه های دشمن در ام الطیره را زیر آتش خود گرفتند و گروه تخریب همراه اینها با شروع درگیری، اقدام به انفجار تهل های جلوی دریاچه کرد و برمایه را به ام النعاج وصل نمود.

دسته دیگر گردان شهید بهشتی با سه بلم پس از عبور از آبراه لعوج وارد برمایه ای شدند که به دریاچه ام النعاج منتهی می گردید. آنها با 30 دقیقه تأخیر (ساعت 30 دقیقه بامداد) با بلم ها به سمت کمین دشمن - با آتش و حرکت - حمله کردند. نیروهای فرسان الهور مدافع کمین، بدون هیچ مقاومتی با دادن تعدادی کشته و مجروح به درون نی ها متواری شدند.

به دستور فرمانده تیپ بدر و با هماهنگی نیروهایی که روی ام الطیره آتش داشتند، این نیروها به سمت پاسگاه دشمن در ام الطیره حرکت کردند، لیکن در جریان درگیری با دشمن بر اثر افتادن یکی از نارنجک های آنها به درون قایق، مسئول تیم و یک رزمنده دیگر مجروح شدند. در پی آن به دلیل مجروح شدن مسئول تیم، مقاومت دشمن و روشن شدن هوا، نیروها عقب کشیدند و در حاشیه دریاچه ام النعاج در ام تاوه مستقر شدند.

گردان انصارالحسین: نیروهایی از گردان انصارالحسین با سه بلم و پشتیبانی یک قایق دوشکا برای حمله به کمین دشمن وارد آبراه خسرسوده گردیدند. با شروع درگیری (در محورهای دیگر) به آنها دستور داده شد تا سریعا به دشمن حمله کنند، زیرا در حال عقب نشینی بود. بلافاصله روی کمین دشمن آتش گشوده شد و سپس با آتش و حرکت به کمین نزدیک شدند، لیکن وقتی رسیدند افراد دشمن فرار کرده بودند. پس از آن اطراف کمین را با پرتاب چند نارنجک و شلیک رگبار پاک سازی کردند و به عقب برگشتند و در

ص: 72

آبراهی که از ام توسه به خسرسوده وصل می شد کمین کردند.

از طرف دیگر، عراقی ها در پاسگاه خسرسوده بر اثر آتش مؤثر و پرحجم ادوات، مدام با فرماندهی خود در تماس بودند که ما زیر فشار توپخانه هستیم، عده ای کشته و مجروح شده اند، می خواهیم به عقب برگردیم و سرانجام پس از کمی مقاومت ناچار به عقب نشینی شدند. در نتیجه این پاسگاه دشمن به وسیله آتش ادوات موقتا سقوط کرد.

در این روز قایق های گشتی تقریبا فعال بودند و مدام برای تکمیل پاک سازی به منطقه ای که هنوز آلوده به عناصر دشمن بود، می رفتند و هر بار بین یک تا سه تن را اسیر می کردند.

محور شرقی

با روشن شدن هوا دشمن به پاسگاه خسرسوده بازگشت و مجددا در آن مستقر گردید. هر چند دشمن در ام الطیره نیز نیرو داشت ولی این قسمت تقریبا در محاصره خودی بود. وضعیت منطقه برای دشمن کاملا روشن نبود، ولی امیدوار بود بتواند به وسیله این نیرو و تقویت آن حرکتی روی منطقه داشته باشد، برای همین ام الطیره در این روز زیر آتش ادوات خودی قرار گرفت.

در ساعت 8:45 رزمندگانی که منطقه را پاک سازی می کردند، هشت نیروی دشمن را که در میان نی ها مخفی شده بودند اسیر کردند و به عقب انتقال دادند. تا این زمان پدافند هوایی نتوانسته بود در منطقه حضور پیدا کند، لذا هواپیماها و هلی کوپترهای دشمن به راحتی در پرواز بودند و نقاط مختلف را هدف می گرفتند. یک بار با راکت پاسگاه سمت راست را آتش زدند. خوشبختانه به دلیل استتار خوب نیروهای خودی و وجود تهل ها و نی زارهای بسیار، پرنده های دشمن تا این زمان نتوانسته بودند خسارتی به رزمندگان وارد کنند.

شناورهای دشمن نیز هر گاه قصد اقدامی علیه رزمندگان داشتند، کمین های خودی به آنها اجازه عبور می دادند، سپس روی آنها اجرای آتش می کردند که همین موجب تحمیل تلفاتی به دشمن می شد.

رزمندگان مستقر در کمین ها برای استتار، به تهل های متحرک طناب بسته بودند و در زمان آمدن هواپیما و هلی کوپترهای دشمن، تهل ها را به جلوی کمین های خود می کشیدند و در نتیجه کاملا استتار می شدند و افراد دشمن قادر به دیدن آنها نبودند. دشمن در این روز علاوه بر پاتک های پیاپی با شناورهای خود، یک بار نیز با چندین بلم و حمایت دو هلی کوپتر پاتک کرد. در این اقدام،

ص: 74

رزمندگان اجازه دادند که دشمن نزدیک شود سپس روی آنها آتش گشودند در نتیجه 7 بلم آنها غرق شد و نفرات بسیاری به هلاکت رسیدند. در همین حین صحبت های خلبان های هلی کوپتر شنود می شد (به وسیله رادیوهای کوچک دو موج اف.ام در نزدیکی محل پرواز) یکی از خلبانان به دیگری می گفت:

«برو بالای سر نیروهای خودی تا ترسشان بریزد و بروند جلو و گرنه اینها جلو برو نیستند.»

به هر حال با وجود فشار شدید فرماندهی دشمن، نیروهای پاتک کننده کاری از پیش نبردند. این در حالی بود که به آنها گفته می شد که اگر جلو نروید به هلی کوپترها دستور می دهیم شما را بزنند.

مناسبی به وجود نخواهد آمد. برای این منطقه موشک سهند مناسب ترین سلاح برای زدن هواپیماها و هلی کوپترهای دشمن است.

این حرکت ایذایی تیپ 9 بدر به دلیل نداشتن نیروهای احتیاط، برای حمله از نیروهای در خط (گردان های عمل کننده در قدس 4) استفاده می کرد.

کردند.

پس از اتمام عملیات در ساعت 19:50 و سقوط کمین های دشمن، اعلامیه های آماده شده از قبل به نی ها نصب شد و در ساعت 19:55 دستور عقب نشینی صادر گردید.

2- حدود 700 متر میدان مین.

3- بشکه های 200 لیتری حاوی مواد آتش زا (فوگاز). تفاوت این بشکه ها با انواع آن در عملیات های قبلی این بود که به محض رسیدن آب به چاشنی سدیمی آن مشتعل می شد. تعداد 30 بشکه 200 لیتری و 28 دبه 20 لیتری فوگاز در این منطقه کار گذاشته شده بود.

همچنین امکانات دشمن در پاسگاه الیج چنین بود:

1- دو سلاح تک لول ضدهوایی.

2- دو خمپاره انداز 81 و 82 میلی متری.

3- مهمات کافی برای 48 ساعت مقاومت.

4- گردان سوم تیپ 701 کماندویی حذیفه.

حمله خود را شروع می کنند و به انهدام موضع دشمن، تصرف و پاک سازی آن می پردازند.

زمان برآورد شده برای رسیدن به خط پدافندی دشمن، از محورهای حضرت رسول (ص) و حمزه سیدالشهدا دو ساعت و از محور امام علی (ع) سه ساعت است که با توجه به آن، زمان درگیری و شروع عملیات را قرارگاه سلمان ساعت 21 روز 15 / 5 / 1364 تعیین کرد.

همچنین دو واحد ادوات و توپخانه که از آمادگی کافی برخوردار بودند مأموریت پشتیبانی آتش نیروها را به عهده داشتند. گروهان ادوات در این عملیات دو قبضه تفنگ 106 میلی متری شناور، 5 قایق مجهز به سلاح دوشکا، یک خمپاره انداز 82 میلی متری و دو مینی کاتیوشا در اختیار داشت. توپخانه لشکر 77 ارتش در این عملیات مأموریت تأمین آتش پشتیبانی یگان را به عهده داشت و امکانات آن عبارت بود از: دو قبضه کاتیوشا، یک آتشبار توپ 152 م.م و چهار توپ 130 م.م و دو توپ 105 م.م علاوه بر تأمین پوشش هوایی منطقه، پیش بینی شده بود که توپ های ضدهوایی (23 م.م) دو طرف آبراه هایی که امکان هجوم دشمن در آنها بیشتر است مستقر شده و با پیشروی نیروها به جلو منتقل گردند.

استعداد واحد پدافند هوایی شامل: شش توپ 23 م.م، یک توپ 57 م.م، یک چهارلول و یک دسته موشکی سهند می شد.

ضمن اینکه واحدهای یگان دریایی، تخریب، بهداری، مهندسی، مخابرات و... نیز متناسب با مأموریت محوله، نیروهای عمل کننده را در این عملیات پشتیبانی می نمایند.

ص: 85

لازم به توضیح است که از ابتدای شروع درگیری، نیروهای بلم سوار در انتظار تکبیر غواص ها بودند. غواص ها نیز در نظر داشتند وقتی جای پای مناسبی گرفتند، تکبیر بگویند، به همین دلیل پس از یک درگیری سه نفره نیم ساعته با کمک سه غواص دیگر تا حدودی موفق به سقوط پاسگاه شدند و پس از آن با تکبیر خود نیروهای تک ور را فرا خواندند که بلافاصله نیروها سوار بر بلم، خود را به پاسگاه رساندند و با درگیری مختصری پاسگاه را پاک سازی و به تصرف خود درآوردند.

در محور حمزه سیدالشهدا غواصان پس از حرکت در محوطه باز، با صدای تکبیر نیروهای عمل کننده در پاسگاه مجاور مواجه شدند و قبل از رسیدن به پاسگاه بر اثر عجله و دستپاچگی تکبیر گفتند که باعث هوشیاری و شروع تیراندازی دشمن گردید. در این تیراندازی نیروهای غواص و تعدادی از نیروهای تک ور شهید و مجروح شدند. در این محور تنها 4 نیروی اطلاعات و عملیات سالم ماندند که داخل آب بدون سلاح، در دید دشمن قرار داشتند.

در این وضعیت باقی مانده نیروها مصمم شدند به هر صورت عملیات در این محور را اجرا کنند. این 4 رزمنده در یک اقدام ابتکاری و توأم با ریسک، ابتدا طوری وانمود می کنند که قصد پناهنده شدن دارند لذا پس از رساندن خود به مواضع عراقی ها، با سرعت عمل یکی از برادران و مسلح شدن وی، درگیری آغاز شد و در

ص: 87

نهایت پس از سقوط پاسگاه، 18 تن از عناصر دشمن را اسیر کردند (1) .

نیروهای محور امام علی (ع) نیز با اعلام رمز عملیات، درگیری خود را با پرتاب نارنجک و شلیک گلوله آغاز کردند و توانستند خیلی سریع به اهداف خود دست یابند و پاسگاه فرماندهی (گروهان) را نیز از همان ابتدا با شلیک یک آرپی جی منهدم کنند و در اختیار خود بگیرند.

در مجموع نیروهای تیپ ظرف یک ساعت درگیری موفق شدند علاوه بر تصرف کامل پاسگاه الیج، کمین ها و پاسگاه های اطراف آن را تا 5 / 1 کیلومتری البیضه پاک سازی کنند و در آبراه اصلی، در 2 کیلومتری البیضه، ضمن ایجاد موانع و کمین مستقر شوند.

500 کیلومتر از زمین ها آزاد شد. اثرات عملیات های محدود روی دشمن عبارت است از: 1- دشمن مجبور می شود از نیروهای احتیاطش استفاده کند، مجبور است همه جا سنگر را پر کند. 2- سلب قدرت تفکر و بررسی از دشمن. 3- پایین آوردن روحیه سربازان و فشار روحی به فرماندهان عراقی. 4- برهم زدن سازمان یگان های دشمن. 5- وارد کردن تلفات بر دشمن. 6- فریب دادن دشمن از عملیات اصلی خودی».

فرمانده سپاه نیز درباره تأثیر این عملیات ها بر جبهه خودی گفت:

» 1- حفظ حالت تهاجمی 2- جلوگیری از تفرقه ناشی از رکود 3 - کادرسازی یگان ها 4- بالا رفتن تجارب یگان ها 5- ریخته شدن ترس و رعب در میان بعضی از نیروهای خودی 6- اصل غافل گیری را بهتر می شود رعایت کرد 7- کسب اطلاعات نظامی دقیق از طریق اسرا»

با توجه به این مسائل، مشکلات سپاه نیز در این مقطع از جمله عواملی بود که ضرورت انجام چنین عملیات هایی را تشدید می کرد. این مشکلات بیشتر ناشی از دیدگاه مسؤلان سیاسی کشور درباره جنگ و سپاه بود، تا آنجا که این مشکلات بر بودجه تخصیص داده شده به سپاه نیز تأثیر گذاشت.

بدین ترتیب، سلسله عملیات های محدود در تابستان 1364، که بر مبنای فرمان امام خمینی برای گرم نگه داشتن جبهه ها و لزوم جلوگیری از آسودگی دشمن در برخی مناطق با هدف های نظامی - سیاسی انجام گرفت، به میزان بسیاری مؤثر واقع شد و ابتکار عمل در جبهه خودی و انفعال دشمن همچنان حفظ شد.

ص: 92